“De Wtp, wat nu?” – Tegengeluid van prof. Hans van Meerten

“Te weinig kritiek op het Wtp”

In het verleden heeft Hans van Meerten als ambtenaar zelf de PPI (Premie Pensioen Instelling) geschreven en hij stelt dat de kostendaling van ca. 50% in gemiddelde DC-regelingen (Defined Contribution) grotendeels te danken is aan de PPI. “Nu is er de Wtp, en wat nu?” Hij stelt vast dat er te weinig kritiek is (geweest) op het nieuwe Wtp. ”Er is een enorme transitie gaande van 1500 miljard euro die ons allen raakt. Het gaat mij om het uitgangspunt dat kritiek op het pensioenstelsel wordt gesmoord; kritiek op het stelsel mag en moet er juist zijn! Niet alleen van gepensioneerden. Dit raakt jonge mensen ook. Als je om je heen kijkt, zie je ‘smart pensions’ in opkomst, compleet online, digitaal en gemakkelijk.” In China – waar Hans van Meerten les geeft – doet men dat al 10 jaar. “We hebben in Nederland het beste stelsel ter wereld vindt men, maar in sommige zaken zijn andere landen al vaak meer ontwikkeld.”

“Geen pensioenoplossing voor ruim 1 miljoen zzp-ers”

Van Meerten neemt ons even mee terug in de tijd. Wouter Koolmees (D66) kreeg in 2017 als minister van Sociale Zaken de vernieuwing van het pensioenstelsel in zijn portefeuille. Hij nam het stokje over van Jetta Klijnsma (PvdA), die hier als staatssecretaris verantwoordelijk voor was geweest. Hans van Meerten: “Het pensioenstelsel moest persoonlijk, betaalbaar en eenvoudig worden. Dat is geen van alle gelukt. We hebben buffers ingebouwd bij het sociale contract waar niemand iets van begrijpt. Invaren om de transitie mogelijk te maken wordt een zeer kostbare operatie. En toekomstbestendiger? Nee, de verplichtstelling blijft als bottleneck in stand. 80% van de deelnemers neemt verplicht deel. Hoe kan het dan dat ik als deelnemer alle risico’s draag, ook voor mijn beleggingen? Dat is moeilijk uit te leggen. Hoe kan het dat ik verplicht premie moet afdragen? Past dat beter bij de arbeidsmarkt, een van de andere doelstellingen? Nee. En ook is er geen pensioenoplossing voor de ruim 1 miljoen zzp-ers in Nederland.”

“Weeffouten in het nieuwe stelsel”

Van Meerten noemde de weeffouten in de nieuwe pensioenwet eerder ‘De ondraaglijke lichtheid van de hervorming van het pensioenstelsel’ (2022), vrij naar de roman van schrijver Milan Kundera (zie afbeelding). Waarom ondraaglijk? “De weeffouten zitten nog in het stelsel. Er is bijvoorbeeld geen of onvoldoende aandacht voor de deelnemer als consument van een financiële dienst. Bij een PPI gebeurt dat wel, maar niet bij een Bedrijfstakpensioenfonds. Strikt genomen is de deelnemer geen consument, maar dat moet hij of zij wel zijn als hij of zij alle risico’s draagt. Draag je risico’s, dan moet je ook iets te zeggen hebben.” En waarom heeft een deelnemer niets te zeggen over de beleggingen die voor hem of haar gedaan worden door het pensioenfonds? Hans van Meerten: “De deelnemer zou veel meer zelf aan de knoppen moeten zitten, zoals over de eigen beleggingen. Bij verplichte BPF-en gebeurt dat niet.” De overgang is dus vol onduidelijkheden, ook Europeesrechtelijk, zegt Van Meerten.

“Laat de keuze aan de werknemer”

Als voorbeeld noemt van Meerten de uitspraak dat online reisbureau Booking.com zich met terugwerkende kracht moet aansluiten bij Pensioenfonds PGB (Bron: PensioenPro, 30 januari 2024). De rechter oordeelde dat Booking.com in hoofdzaak een reisagent is en zich moet aansluiten bij PGB, met terugwerkende kracht tot en met 1999. De kosten voor Booking.com zijn mogelijk meer dan € 400 mln. Na al die jaren met opgebouwde premies bij de PPI van BeFrank sinds 2015 moet dit worden omgezet naar een PGB. Van Meerten voert dit aan als voorbeeld waarom het stelsel niet deugt. “De verplichtstelling blijft dus van kracht in het nieuwe stelsel. Kennelijk moet je je met terugwerkende kracht bij een pensioenfonds aansluiten; dat is de wetgeving.” Juristen voeren strijd of een pannenkoek een koek is. Ridicuul. Deugt de wetgeving nog wel, vraagt van Meerten zich hardop af? Hij benadrukt dat hij op zich vóór hervorming en meer transparantie is. “Het idee achter de verplichtstelling was ooit dat je een beter pensioen krijgt dan de markt je kan bieden. Dat is niet meer zo. Verplicht sparen kan prima, maar laat de keuze voor de uitvoerder vrij.”

Nieuw stelsel met oude modaliteiten?

Nederland is volgens van Meerten het enige land dat invaart, terwijl andere landen twee systemen naast elkaar laten bestaan. “In 2011 oordeelde de Landsadvocaat dat het omzetten van bestaande pensioenafspraken ('het invaren') juridisch onhoudbaar is, want in strijd met het eigendomsrecht.* “Invaren is niet de enige optie”. Er zijn juist meer opties dan invaren, stelt hij, maar bezwaar maken tegen invaren kan niet meer. Hij pleit voor zeggenschap en keuzevrijheid en dat is nu niet het geval. Ter afsluiting: “We zitten met een nieuw stelsel waarin veel achterhaalde concepten overeind blijven. En dat is vragen om moeilijkheden.”

Optie: ringfencing met uitfasering DB-gedeelte

Een vraag uit de zaal luidt: wat zou wél een goede oplossing zijn voor pensioenfondsen in Nederland? Hans van Meerten: “Sluit de bestaande opbouw (oftewel ringfencen: het afscheiden van de verschillende vermogens binnen hetzelfde pensioenfonds). Dan kan je het oude DB-deel uitfaseren over 20 of 30 jaar. Ga niet invaren, maar begin met iets nieuws binnen hetzelfde pensioenfonds. Duur en complex? Ja, maar zeker niet minder duur en complex dan dit nieuwe stelsel lijkt me. Bovendien kom je hiermee aan de grote maatschappelijke onvrede tegemoet. Mensen willen hun opgebouwde rechten handhaven. Ik vind dat je daaraan als wetgever niet kan tornen. Het is ook een kwestie van beschaving.

Sneuvelt de Wtp onder een nieuw kabinet?

Van Meerten sluit zijn betoog af met de vraag hoe het zal gaan met de Wtp onder een nieuw kabinet. Van Meerten: “‘Kamerlid Agnes Joseph van NSC (Nieuw Sociaal Contract) houdt vertrouwen dat het lukt om ‘ingroeien’ en instemming met invaren op te nemen in de Wtp. Toen de formatie klapte, ging er vervolgens een zucht van verlichting door pensioenland. In de pensioensector groeide de verwachting dat grote aanpassingen aan de wet uitblijven. Maar misschien juichte de sector te vroeg.

De toekomst zal uitwijzen hoe een nieuw kabinet oordeelt over de Wtp.

*Bron: Besluit Woo-verzoek advies landsadvocaat invaren pensioenen, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/woo-besluiten/2023/05/08/besluit-woo-verzoek-advies-landsadvocaat-invaren-pensioenen

Tegengeluiden uit de pensioenmedia volgens van Meerten

1. “Kamerlid Pieter Omtzigt was fel gekant tegen verdere behandeling van de Wet toekomst pensioenen zolang onduidelijk is welke parameters fondsen straks moeten gebruiken. Volgens minister Schouten was dit geen bezwaar.” Hans van Meerten: ”Omtzigt achtte het onmogelijk dat je in de wet niet weet hoeveel men krijgt.” Bron: ‘Behandelen pensioenwet zonder doorrekening is bizar’ (7 september 2022)
2. De AFM vreest dat goedweerscenario’s met resultaten die veel hoger zijn dan in het ftk deelnemers een onrealistisch beeld geven van de verwachte uitkering in het vernieuwde stelsel. De toezichthouder wil dat dit verandert.’ Hans van Meerten: “De AFM heeft gewaarschuwd dat de bedragen op de upo een veel te “onrealistisch beeld” (formulering AFM) geven van de scenario’s.” Bron: ‘AFM: bedragen op transitie-upo wekken verkeerde verwachting’ (29 januari 2024)